Saturday, February 18, 2006

Ажил мэргэжлээ сонгохын ємнє

Эхлээд таниас одооний ажил мэргэжилээ сонгохийн ємнє хэр удаан энэ талаар бодсон вэ гэж асууя. Ихэнх тохиолдолд хvмvvс энэхvv сонголтыг хийхдээ тєдийлєн хангалттай хугацаанд бодож vзэлгvй шийдснээ мэдээд гайхацгаадаг. Тэд ажил мэргэжлээ сонгох нь амьдралд цєєн удаа хийдэг, vр дагавар нь бидний ирээдvйг тодорхойлдог маш чухал шийдэл гэдгийг ойлгож байсан болоод тэр. Яагаад бид чухлыг нь мэдсээр байгаад энэ шийдвэртээ хангалттай ач холбогдол єгч чадсангvй вэ гэдэг асуудал vvнээс урган гарна. Энэ асуудалд хариулт єгєхийг оролдоод vзье.
Юуны ємнє мэргэжил, боловсролоо зєв сонгох талаар сурган таниулах таатай орчин нийгэмд бvрдээгvй байна. Хvvхдvvдээсээ “ миний хvv том болоод юу болох вэ?” гэж асуудаг. Жолооч, багш, эмч гэх мэт хариулт сонссоныхоо дараа “ Яагаад “ гэж асуудаг эцэг эх цєєнхєн л болов уу. Эцэг эхчvvд асуудалд бодитоор хандаж тэдэнд мэргэжлvvдийн талаар танилцуулж єгдєггvй. Тийм сэдвvvдээр хvvхдvvдтэйгээ ярилцаж дадаагvйгээс гадна энэ талаар єєрсдєє ч сайн мэддэггvй байх талтай. Vнэндээ хvvхдvvд ажил мэргэжлийн талаар сайн мэддэг гэж vv? Тэдний хувьд ажил мэргэжлийн талаар мэдэх бололцоо тєдийлэн байхгvй. Ажил дээр очоод байх аргагvйгээс гадна конторын ажил, даргын ажил гээд гаднаас нь хараад танин мэдэх аргагvй ажил мэргэжлvvд, гал сєнєєгч, цэрэг цагдаа зэрэг ерєєсєє очоод байх боломжгvй ажил мэргэжлvvд их байдаг. Энэ нь удахгvй арван жилээ тєгсєх гэж байгаа сурагчийн хувьд ч нэгэн адил.
Ажил мэргэжлийн талаар зєвхєн ерєнхий тєсєєлєлтэй байх нь юунд хvргэдэг вэ? Багш хичээл заадаг, эмч хvн эмчилдэг, менежер хvмvvсийг удирддаг, шvvгч хvмvvсийг шvvдэг, бизнесмен компани удирдаж их мєнгє олдог гэх мэтийн мэдээлэл дунд явсаар нэг л єдєр чухал шийдвэрээ гаргах vе дєхєж ирдэг. Мэдээж конкурсд уяулж буй тєгсєгч ч эдгээр мэргэжлvvд олон онцлогтой, илvv нарийн гэдгийг мэднэ. Тэр мэдээлэл хайдаг гэвч цаг давчуу дээр нь иймэрхvv мэдээлэл нь тvvнд амар олдохгvй. Бас тvvнд єєрийгєє чухам авьяастай, юунд сонирхолтойгоо мэдэх хэрэгтэй болдог. Гэтэл тvvнд энэ талаар бодож vзэх, нээхийг хичээх хугацаа бага vлдсэн байдаг.
Онолын хувьд аливаа шийдвэр гаргах процесс нь

1. шийдвэрлэх асуудалтай тулгарах,
2. хэрэгтэй мэдээлэл цуглуулах,
3. мэдээлэлдээ тулгуурлан анализ хийх,
4. бусад(гэрийнхэн, найз нєхєд, ном сонин, телевиз)-тай болон тэдэнд байгаа мэдээлэлтэйгээ єєрийнхийгєє харьцуулах, санал солилцох
5. шийдвэр гаргах,
6. vр дvнд сэтгэл ханамжгvй байвал дахин 2-р шатанд очих

гэсэн vндсэн 6 шатанд хуваадаг. Тэгвэл ирээдvйн мэргэжилээ сонгохын босгонд ирсэн сурагчдын бодоод vзье. Тэд єєрийн дур сонирхолтой мэргэжлээ тогтоож чадаагvй гэж таамаглая. Шийдвэр гаргах процессийн 2,3-р шатанд энэ талаарх мэдээлэл олж авах боломж муу гэдгийг дээр єгvvлсэн тэгээд мэдээлэл байхгvй бол ихэнх хvмvvс шууд 4-р шатанд шилжиж нийтээрээ дагаж мєрдєж буй жишигтэз харьцуулаад байх ч юм байхгvй болохоор зvгээр тэр чигээр нь нийт мэргэжлvvдэд дэс дараалал тогтоодог. Єєрєєр хэлбэл зvгээр л бусдад буй мэдээлэлд, гэрийнхэн болон найз нараас сонссон, хvмvvсийн магтсан, сонин хэвлэлээс уншсан зvйлдээ шvvн тунгааж vзэлгvй итгэж хvлээн авдаг. Зvрх сэтгэл нь тэдэнд “чи єєрийн дур сонирхолтой, нэр алдар мєнгє баялаг байхгvй байсан бол чи сонгох мэргэжлээр ажиллах ёстой” гэж тэдэнд шивнэж байгааг мэдэвч тэр мэргэжил маань яг юу вэ гэдгийг хараахан олж чадаагvйгээсээ ч болдог.
Тэгвэл тэр нийгэмд тогтоод байгаа “сайхан “ ажил мэргэжлийн дэс дараалал гэж юу вэ? Тэр дэс дараалал нь хувь хvн чамаас биш бvлэг хvмvvс дундаас гарсан болохоор илvv биет, гадаад vзэмжийн талд тулгуурлагдсан байдаг. Алдар нэр, эд хєрєнгє хэрвээ чи ертєнцєд ганцаараа бол чамд ямар ач холбогдолтой вэ? Харин бvлэг хvмvvсийн дунд орвол эдгээр нь ажил мэргэжлvvдийг дэс дугаарлах vзvvлэлтvvд болдог. Од, бизнесмен, улс тєрч эсвэл дарга, хуульч, эмч, програмист зэрэг мэргэжлvvд энэхvv дэс дараалалд дээгvvр байр эзэлнэ. Бvгд л чадах ядахаараа эдгээр мэргэжлийн тєлєє єрсєлдєцгєєнє. Гэхдээ бодит амьдралд эдгээр ажлын байр цєєн байдаг. Юунд сонирхолтой байснаа мэдэхгvй байсан ч энэ мэргэжилд хvрч чадаагvйхээ тєлєє насан туршдаа харамсаж явах нэг байхад тэр их єрсєлдєєнийг даван vvнд хvрсэн ч сэтгэлдээ юунд сонирхолтойгоо мэдэхгvй байсандаа насны эцэст харамсах нэгэн байх. Бусдын сайхан гэсэн зvйлрvv дайрч эзэлсээр эцэст нь миний сайхан гэж боддог зvйл яг юу вэ гээд санааширч суух болдог. Ялагчгvй єрсєлдєєн гэж ч хэлж болох юм.
Буруу зvйлийг засах цорын ганц арга бол асуудлын vндэсрvv орж жинхэнэ эх vvсвэрийг нь єєрчлєх юм. Vр дагавар болсон нийгмийн vзэгдлvvдийг хичнээн шvvмжилж, хууль гаргаад vvнийг зогсоож чадахгvй. Тэднийг нийтийн жишгийг бvv дага гэж заахаас илvv єєрийгєє танин мэдэхэд нь тусалж, цаг бололцоо, анхаарлаар хангах шаардлагатай. Бид хойч vедээ ажил мэргэжлийн талаарх мэдээлэл єгєх, сонголт хийхэд нь туслах, байнга анхаарлыг нь энэ талаар хандуулах ёстой. Гэхдээ энд зєвхєн эцэг эхчvvдэд хамаатай зvйл биш. Тэдний хувьд ч мэдэхгvй зvйл олон гэдгийг дээр єгvvлсэн. Vvнд тєрийн зvгээс бодлогын чанартай арга хэмжээг авч явуулдаг болох хэрэгтэй. Одоо сурагчид тоо, гадаад хэл, хими физикт их цаг зарцуулдаг болсон. Ирээдvйн мэргэжлийнхээ талаар бодох нь тэдний хувьд амьдралд хааяа нэг хэрэглэх vv vгvй юv интеграл, матрицаас илvv чухал тєдийгvй бодитой . Нэртэй сурган хvмvvжvvлэгч нарын хэлснээр ажил мэргэжилээ сонгох, юунд дуртайгаа мэдэх тусгай арга, програм гэж байдаггvй цорын ганц арга нь энэ талаар бодож vзэх цагыг багаас нь хангалттай олгож, олон зvйлийг туршлагаар мэдэж авах боломжоор хангах хэрэгтэй байдаг байна. Энэ бол их цаг шаарддаг, шийдэхэд оюун санааны их чармайлт ордог сонголт. Эцэстээ єєрийгєє танин мэдэж чадвал ирээдvйдээ єєртєє итгэлгээр чармайн ажиллах дотоод хvч энерги болдог.
Ерєнхий боловсролын сургуульд ажил мэргэжлийн талаарх тусгай хичээл оруулж, хvмvvсийн анхаарлыг єєрийгєє танихад хандуулах цаг болжээ. Тєгсєєд ажилгvйчvvдийн эгтээнд орогсод, ажилдаа сэтгэл ханамжгvй хvмvvс дунд одоогийн боловсролын тогтолцооны золиос бологсод олон. Ажиллах хvчээ хэрэгтэй газар нь хуваарилах, нийгмийн ажил мэргэжлийн талаарх буруу ойлголтыг халах нь тєрийн vvрэг. Vнэндээ алдаг оног ажилтай ємгєєлєгчєєс ажилаа сайн эзэмшсэн барилгачин сайн цалин авдаг. Тийм ч байх ёстой . Хэн ямар мэргэжилтэй вэ гэдэг нь тvvний цалинг тодорхойлдог биш хэн єєрийн ажилаа сайн хийж байна вэ гэдэг нь л тодорхойлдог. Ажилаа сайн хийхэд тухайн ажилдаа дур сонирхолтой байх их нєлєєтэй. Чи муу барилгачин гэж доромжлох биш ажилаа муу хийсэн гэж хариуцлага тооцдог нийгмийн уур амьсгалийг бvрдvvлье. Зах зээлийн хууль ч vvнд чиглэдэг. Эцэс нь хэлэхэд хvн чин сэтгэлээсээ дуртай зvйлээ л удаан хугацаанд тогтвортой хийдэг. Нийгмийн эрхэмлэгч зvйлсийг шvvн тунгаалгvйгээр єєрийн эрхэмлэгч зvйл болгохгvй байх нь ирээдvйдээ харамсахгvй амьдрахад туслана.

Хvvхэд насанд хvргэж єгдєг галт тэргийг биш ирээдvйг єєрчлєх галт тэргэнд сууцгаая.



П. Батжаргал Сєvл хот

2005 оны 9 дvгээр сар 8